Naar een gezonde en groene leefomgeving

Suriname wordt met trots beschreven als meest beboste land. Echter, de uiting van de waardering voor al dat groen begint dichter bij huis, in onze eigen woonomgeving. Hoe is ons leven verbonden aan de natuur om ons heen? Het project ‘Naar een groen en leefbaarder Paramaribo’ heeft tijdens de lockdowns in 2020 gewerkt aan het verkennen van deze verbanden. Via een reeks van zeven virtuele gesprekken gingen gastsprekers en deelnemers dieper in op thema’s gerelateerd aan stedelijk groen en menselijk welzijn.

Tekst Tropenbos Suriname  - Beeld Suleta Drielsma-Monsels/L. Willemen

ONZE GESCHIEDENIS, GEZONDHEID, economie, ons voedsel en klimaat, zijn allemaal verbonden aan onze groene leefomgeving. De voordelen van stedelijk groen zijn wetenschappelijk bewezen. Echter velen staan niet stil bij de verschillende manieren waarop het bijdraagt aan ons welzijn. Alleen als men de verbanden met de natuur beter leert waarderen, kan men de vruchten plukken van een gezonde en groene leefomgeving. Suriname heeft een kleine bevolking en een groot landoppervlak. Toch is het merendeel geconcentreerd in en rondom de hoofdstad. Paramaribo kent praktisch geen parken zoals in andere landen. Stedelijk groen in onze context komt voor als bosfragmenten (stukken bos in en tussen bebouwde gebieden), beplantte pleinen, openbare tuinen, bomen langs straten en groene bodembedekking.

Stedelijk groen levert 'ecosysteemdiensten': voordelen van de natuur, zoals vruchten en kruiden, verkoeling van de omgeving, het tegengaan van bodemverlies en wateroverlast, het garanderen van bestuiving en het verfraaien van de omgeving. Een belangrijke voorwaarde voor het kunnen genieten van deze voordelen is een gezonde natuurlijke omgeving.

Een gezond ecosysteem wordt gevormd door een grote variatie aan individuele planten en dieren. Ook stedelijke gebieden kunnen vele planten- en dierensoorten, oftewel biodiversiteit, bevatten. In de bosfragmenten van Paramaribo komen nog veel dieren voor. Hoewel de hoofdstad nog genoeg ruimte heeft, wordt de biodiversiteit bedreigd door verkavelingsprojecten waarbij al het groen wordt verwijderd. Zo trof de organisatie Green Heritage Fund Suriname in 2012 180 luiaards bij het ontbossen voor een verkavelingsproject.

Bij de meeste verkavelingsprojecten wordt onvoldoende rekening gehouden met het aanwezige groen en het welzijn van dieren. Dit is ook merkbaar bij verkaveling van gronden die zowel in Paramaribo als in Commewijne alsmaar verder in het noorden richting de zee liggen. Gelukkig zijn er uitzonderingen, zoals de projecten van woonstichting Sekrepatu en de Schuilplaats, waarbij bewust is gewerkt met de bestaande omgeving en groen en leefbaarheidsaspecten zijn meegenomen.

Om dit tot de norm te maken, moeten groen en leefbaarheidsaspecten duidelijker worden meegenomen in de voorwaarden voor verkavelingsvergunningen. Met wetgeving en beleid voor groene stedelijke planning, zoals belastingvoordelen voor degenen die een stuk bos laten staan, zou men veel beter in staat zijn om stedelijk groen en stedelijke biodiversiteit te behouden. Biodiversiteit vormt tenslotte de basis voor alle andere voordelen van een groene woonomgeving.

Boombeplanting Drambrandersgracht.

Eén van die voordelen waaraan stedelijk groen bijdraagt en die heel actueel is, is onze gezondheid: veilige, gezonde voeding, fysieke activiteit en mentaal welzijn. Bij stadslandbouw worden groenten, fruitbomen en kruiden gecultiveerd voor voedselvoorziening. Dit kan op openbare plaatsen, zoals buurtmoestuintjes of scholen of op privé erven.

Het telen van voedselgewassen op scholen bevordert ook het praktisch leren van kinderen en kan worden gekoppeld aan andere vakken. Om te voorzien in jouw eigen groenten is weinig terrein nodig en is het beter voor het ecosysteem als er meer diversiteit is in gewassen. Hoe dichterbij jouw woonomgeving het voedsel dat je eet vandaan komt, hoe beter je weet wat je eet en of het gezond en veilig is geteeld.

Bij fysieke activiteit geldt ook dat hoe dichterbij jouw woonomgeving er (groene) faciliteiten zijn, hoe lager de drempel om elke dag een beetje te bewegen. Hoeveel iemand sport wordt behalve door het eigen gedrag en de sociale kringen, ook beïnvloed door de omgeving, zoals door de aanwezigheid van toegankelijke, veilige openbare ruimten en verkoelend en aantrekkelijk groen.

Strategisch geplaatst stedelijk groen in onze woonomgeving, stimuleert ons om fysiek actief te zijn. In een prettige, groene omgeving komt recreatief lopen meer voor, zijn kinderen actiever en leidt men een minder zittend leven. Op internationaal niveau is één van de acht aanbevolen investeringen, die in het beheer van stedelijk groen en water, wat moet leiden tot verhoogde fysieke activiteit.

Stedelijk groen en water hebben ook een ontstressend effect op onze geestelijke gezondheid. Een kwalitatieve groene omgeving geeft mensen de gelegenheid om meer energie op te nemen en te ontspannen. Studies tonen de positieve verbanden tussen het zich bevinden in of nabij de natuur en verminderde stress, beter concentratievermogen en betere prestaties.

Onze volksgezondheid verbeteren kan vanuit verschillende invalshoeken worden aangepakt en betreft niet alleen de gezondheidssector, maar ook bijvoorbeeld de landbouw en de stedelijke planning. Het is met de Covid-19-pandemie en huidige economische situatie duidelijk hoe belangrijk een prettige buitenomgeving en kleinschalige voedselvoorziening zijn. Een integrale benadering kan leiden tot verbetering van bestaande groene locaties, het betrekken van bewoners bij het creëren van kwalitatieve groene bestemmingen op buurt- en stadsniveau en een gezondere samenleving.

Behalve bijdragen aan ons welzijn, kan stedelijk groen ook waarde toevoegen aan onze omgeving. Bomen die eeuwen geleden zijn geplant kunnen wij vandaag nog steeds zien, zoals langs het Onafhankelijkheidsplein, in de Nassylaan en in de Domineestraat. Ook de Palmentuin is enkele honderden jaren oud. De bomen maken deel uit van de geschiedenis van Paramaribo en maken de typische plaatjes van onze binnenstad op de Unesco Werelderfgoedlijst als toeristische attractie compleet.

Een ander waardevol stuk groen in het centrum van Paramaribo is de Cultuurtuin, opgezet als kwekerij en botanische tuin in het begin van de twintigste eeuw. Kenners weten de overgebleven bijzondere boomsoorten te vinden die van overal van de wereld komen. Het ontbreken van een grondstatus om de Cultuurtuin te behouden heeft ertoe geleid dat jarenlang gronden zijn uitgegeven voor verkaveling. Hierdoor beslaat de Cultuurtuin nog maar een deel van de oorspronkelijke grootte.

Hoewel de Palmentuin en de Cultuurtuin nog worden gebruikt voor stadstours, recreatie en sportdoeleinden, blijft professioneel onderhoud een grote uitdaging. Dit alles zorgt ervoor dat de potentie van stedelijk groen als toeristische attractie en voor inkomstengenerering verloren gaat. Toeristen komen af op bijzonder stedelijk groen, vanwege de sier (zoals de kersenbloesems in Japan), recreatie en ontspanning tussen alle vakantieactiviteiten door (zoals Central Park, New York) of bijzondere soorten (zoals botanische tuinen).

Oplossingen voor het probleem met de grondstatus van stedelijk groen zoals de Cultuurtuin kunnen worden gezocht binnen bestaande wetgeving. Met een visie en geschikte beheersstructuren voor duurzame investeringen, kan men komen tot een masterplan voor stedelijk groen en een bomenbeleid, waarbij bestaand groen wordt onderhouden en nieuwe plekken worden gecreëerd.

De trend lijkt te zijn dat men voorkeur geeft aan het verharden en bedekken van natuurlijke oppervlaktes. Met de Cultuurtuin is gebleken dat het algemeen publiek wel opkomt voor het behoud van stedelijk groen. Als ook andere spelers uit de publieke en private sector hiervoor opkomen en hierin investeren kan stedelijk groen bijdragen aan onze economie en bovendien op een manier die past bij ons imago als meest beboste land.

Temperatuurmeter.

Behoud van stedelijk groen draagt naast onze gezondheid en economie bij aan het omgaan met klimaatverandering. Als elk ander land blijft Suriname niet bespaard van de gevolgen van klimaatverandering. Naast zeespiegelstijging krijgen wij te maken met temperatuurstijging en extremere weersomstandigheden.

In tropische landen met een andere bevolking, economie en leefstijl is, in vergelijking met landen in gematigde klimaten, minder bekend over het verband tussen stedelijk groen en omgevingstemperatuur. Ook is minder bekend welke factoren van invloed zijn op dat verband. Bijvoorbeeld de grootte van groene gebieden, het percentage van het groengebied dat bestaat uit bomen en het verschil tussen de regen en droge tijd.

Uit voorlopig onderzoek in Suriname, zowel met satellietbeeld als met temperatuurmetingen op straat en buurtniveau, is gebleken dat gebieden met meer bomen de koelste plekken zijn. Burgers en organisaties dragen momenteel ook bij aan verdere inzichten in het verkoelend effect door middel van burgerwetenschap. Een koelere stad is beter voor onze gezondheid, onze infrastructuur en biedt ons enige weerstand tegen extreem warme dagen, die in de toekomst vaker zullen voorkomen.

De inzichten die de zeven sessies naar voren hebben gebracht, laten duidelijk zien hoe ons dagelijks leven is verbonden aan groen in onze woonomgeving. Hoewel men geen ongelijk heeft als wordt gezegd dat Paramaribo best groen is, draagt dit nog niet optimaal bij aan ons welzijn. Er is behoefte aan meer publiek toegankelijk en goed onderhouden groen. Meer bomen, dan struikgewas en gras leveren meer voordelen op voor ons welzijn.

Er is ruimte voor verbetering van stedelijk ontwerp, verkaveling en ruimtelijke planning om meer kwalitatief groen te bevorderen. Door strategisch, integraal beleid kunnen onze gezondheid, onze economie en onze weerbaarheid tegen klimaatverandering door stedelijk groen worden verbeterd. Echter, het begint bij het eigen besef, het zelf beter waarderen van groen in de stedelijke omgeving en dan ernaar handelen. Als meest beboste land, zou het passend zijn dat de werkelijke waardering voor het groen terug te vinden is in alle delen van ons leven en onze woonomgeving.

De gesprekken zijn terug te zien via de projectwebsite.

Wil jij ook bijdragen? Adopteer een groene locatie of een temperatuurmeter.

Meer informatie over het project en hoe u kan bijdragen te vinden via www.groenparamaribo.org.