27 September 2020
08:08PARAMARIBO - De komst van het zeer besmettelijke coronavirus heeft veel veranderd in de wereld. Het heeft niet alleen effect op de manier hoe er wordt geleefd, maar ook op bijvoorbeeld culturele gebruiken.
In Suriname is het afleggen bij overlijden met tal van ceremonieën en vooral veel gezang omkleed. Maar volgens granbrada Irwin Goedhart is er toch wel degelijk een verandering te bespeuren. "De eerste is dat iemand die overlijdt aan Covid-19 niet door een reguliere afleggersvereniging mag worden behandeld. Efu dati ben de a sma en wens, als hij of zij bepaalde wensen kenbaar had gemaakt over de uitvaart, gaan die haast allemaal niet door. In sommige gevallen is zelfs afscheid nemen door familie en naasten niet mogelijk", vertelt Goedhart aan de Ware Tijd.
Het afleggen van iemand die aan Covid-19 is overleden wordt gedaan door twee mensen van het Academisch Ziekenhuis Paramaribo. Goedhart heeft er begrip voor dat men super voorzichtig wil zijn en besmetting tot een minimum wil beperken. "Maar voor ons gaat afleggen altijd al gepaard met strenge veiligheidsregels. A no ala sma san dede fu Covid, dede na atoso yere. Niemand weet of we iemand al hebben afgelegd die thuis aan corona is overleden. Je weet maar nooit."
Goedhart heeft niet echt nagedacht over mentale of spirituele problemen die kunnen ontstaan als mensen niet goed afscheid hebben kunnen nemen van een overledene. "Kijk, als je het leven kent dan weet je dat ik je nu kan groeten en een paar uur later hoor je 'a sma no de moro'. Het gebeurt vaak. Men is dan geschokt. Daarom moet je ervan uit gaan dat wanneer je iemand groet, dat je onbewust ook afscheid neemt totdat je de persoon weer ziet of hoort."
De granbrada stelt daarom dat het van essentieel belang is voor mensen om in vrede, harmonie en liefde met elkaar te leven. "Natuurlijk, trobi trobi, mandi mandi kan de, maar het moet het leven niet te lang ophouden. Vergeef elkaar en ga door in de liefde, zeker als het gaat om familie."
Hij vindt zelfs dat er met gebruik van beschermingsmiddelen toch geprobeerd moet worden dat mensen afscheid kunnen nemen als het gaat om een Covid-19-dode. "Door de Covid-19-situatie kunnen nu al een halfjaar mensen niet uit het buitenland komen om hun geliefden te begraven en de anderen te troosten. Winsi yu yere na yu ma of pa, je kan niet komen." Zij die geestelijk last ervaren van het geen afscheid kunnen nemen, moeten niet schromen om hulp te zoeken bij een geestelijke, een spiritueel heler of een psycholoog.
Goedhart, die ook ondervoorzitter is van de Federatie van Afleggersverenigingen in Suriname, vertelt dat er intern trainingen zijn verzorgd aan de afleggers. "Ik kwam lang vóór corona met een spuitfles in plaats van een kalebas met alcohol. Men keek me vreemd aan toen, maar kijk nu. Want normaliter dippen we allemaal onze handen in de kalebas en zetten een beetje achter onze nek. Dat is nu niet mogelijk."
Hij vertelt dat niet eenieder zo gemakkelijk de extra maatregelen direct begreep. Vooral de wat ouderen die al tientallen jaren afleggen. "Yu sabi fa den de. Omen tin tin yari noiti mi no siki, zeggen ze. Maar we hebben hen moeten uitleggen dat het niet alleen om hun gaat maar ook om de nabestaanden. Dit virus is een klein ding dat je zo in die kist kan zetten."
De ceremoniën zijn ook enigszins ingekort. Er wordt niet veel en lang gezongen. Nabestaanden mogen twee aan twee naar binnen om afscheid te nemen zodat er niet meer dan vijf personen tegelijk in de kamer zijn en dat het allemaal niet lang duurt. "En door die lockdown hebben we geen singi neti meer, maar singi bakana. Daarna snel naar huis meki skowtu no hori yu", lacht Goedhart.
Bij de begrafenis van een Covid-19-dode gaat de kist ook niet meer open of er is in het deksel een glazen doorkijk. Maar het hele proces eromheen, de troostdienst en het zingen en bij elkaar zijn om elkaar te trootsen vallen weg wat de pijn en het verdriet wellicht kan verzwaren. "Wat zullen we doen? We moeten ons aanpassen en proberen het beste ervan te maken om de culturele elementen van ons beroep op de één of andere manier in stand te houden." Hij vindt het jammer dat de geplande dinari dey dit jaar geen doorgang zal hebben. "Tra yari zullen we zien hoe het loopt, hopelijk zonder corona baya."