3 April 2019
16:00Nina Jurna is Latijns-Amerika correspondent en woont in Rio de Janeiro (Brazilië). In deze column beschrijft ze haar persoonlijke kijk op actuele en minder actuele zaken in de Latijns-Amerikaanse regio.
'Indios, negros e pobres', prijkt er op de roze-groene vlag van Mangueira, een van de meest traditionele zogeheten sambascholen van Rio. De school, ontstaan in de jaren dertig van de vorige eeuw, trakteerde het publiek tijdens carnaval afgelopen week niet alleen op een spetterende show vol pracht en praal, muziek en mooie sambadanseressen, maar het optreden had ook een duidelijke politieke boodschap: het thema van Mangueira was een ode aan de geschiedenis van de meest gemarginaliseerde groepen van Brazilië: de inheemsen, zwarte Brazilianen en armen.
Er werd daarbij ook een ode gebracht aan een van de meest heftige gebeurtenissen in Rio van het afgelopen jaar: de moord op Mariëlle Franco, volgende week precies een jaar geleden. Franco, een jonge populaire zwarte politica, die met verpletterend veel stemmen gekozen was als raadslid in Rio de Janeiro werd op 14 maart 2018 vermoord. Ze had een bijeenkomst voor zwarte vrouwen bijgewoond in de wijk Lapa, stapte met haar assistente en chauffeur in de auto op weg naar huis, toen ze tijdens een achtervolging vanuit een rijdende auto werd doodgeschoten.
Franco was een feminist, getrouwd met een vrouw en afkomstig uit een van de bijna duizend sloppenwijken van Rio. Als lokale politica maakte ze zich sterk voor de rechten van vrouwen, kwam ze op voor de LGBT-gemeenschap en streed ze voor de rechten van sloppenwijkbewoners. Ze stelde racisme aan de kaak en was uitgesproken fel over het geweld waar de Braziliaanse politie zich veelvuldig schuldig aan maakt.
Van de gemiddeld zestigduizend moorden per jaar in Brazilië, waarvan in 2018 5.100 moorden aan de zeer beruchte Braziliaanse politie konden worden toegeschreven, is 71,5 procent van de slachtoffers zwart of gemengd, volgens een onderzoek van deAtlas of Violence. In een samenleving waar kleur en sociale klasse een grote rol spelen, maak je je met zo'n uitgesproken agenda niet echt geliefd bij de heersende elitaire klasse, zeker niet als zwarte vrouw.
Hoewel de moord op Franco Brazilië en de wereld een jaar geleden opschrikte, is er nog altijd niemand berecht. De moord wordt door onderzoekers toegeschreven aan de zeer machtige militie in Rio: in de jaren negentig opgerichte groepen van oud-politieagenten, oud-brandweermannen en ex-militairen. Zij bundelden zich in eerste instantie om de wetteloosheid in hun wijken tegen te gaan, maar kregen steeds meer macht en begonnen bewoners en lokale ondernemers te terroriseren. Franco zou zich hebben hard gemaakt om grond van sloppenwijkbewoners die de militie in handen probeerde te krijgen, veilig te stellen.
De moord op haar doet qua uitvoering ook denken aan een typische militiemoord zeggen de experts: goed gepland met hulp van binnenuit; immers geen enkele beveiligingscamera werkte op het traject waar Franco werd achtervolgd, en er is doelgericht doodgeschoten vanuit een rijdende auto. Maar zoals in Brazilië zo vaak gebeurt, dreigt haar moord in de doofpot te verdwijnen. Onder de uiterst rechtse president Jair Bolsonaro, die inmiddels zestig dagen aan de macht is, is het maar zeer de vraag of het nog tot een proces komt. Sterker nog: een lid van Bolsonaro's PSL partij, Rodrigo Amorim, vernietigde het naambordje van Marielle Franco dat haar aanhangers na de moord hadden laten maken als eerbetoon.
Lachend met het door hem stukgemaakte naambord liet hij zich fotograferen en plaatste de foto opTwitter. Zoveel haat sprak er uit die foto, alsof het raadslid voor een tweede keer werd kapotgemaakt. Het deed me daarom extra veel toen op Aswoensdag tijdens het bekendmaken van de winnaar van het carnaval, Mangueira met 270 punten als de nummer 1 uit de bus kwam. Dat Marielle Franco nu vereeuwigd is in sambaliederen die nog tot de volgende generatie hits zullen blijven, en ze via dit feest dat zo belangrijk binnen de Braziliaanse cultuur en identiteit is en in de ziel van de Brazilianen is gegrift, is veel waard. Nu de echte gerechtigheid nog, want daarmee wordt uiteindelijk de belangrijkste boodschap gegeven.
Verschenen in de editie van 9 maart
Â