Na vertrek Santokhi: Zullen de SLM-lijken uit de lucht vallen?

Als er één dossier symbool staat voor het gedeeltelijk falen van de regering-Santokhi, dan is het dat van de Surinaamse Luchtvaartmaatschappij (SLM) wel. Al bij het aantreden van president Chandrikapersad Santokhi in juli 2020 was duidelijk dat de onderneming zou moeten worden opgedoekt omdat ze toen al niet levensvatbaar was. Vijf jaar later is de situatie zo mogelijk nog belabberder. Mede door verkeerde keuzes van het staatshoofd. Echter, gedegen onderzoek is daar nooit naar gedaan. Zullen de SLM-lijken na zijn vertrek eindelijk uit de lucht komen vallen?

Tekst Armand Snijders

Beeld dWT archief & FB Surinam Airways

Opeens kwam waarnemend directeur Steven Gonesh kort vóór de verkiezingen als een duveltje uit het doosje weer voor de camera’s van de Communicatiedienst Suriname (CDS). Hij was een halfjaar buiten beeld geweest, nadat hij eind vorig jaar tegenover United verklaarde te stoppen als directeur om weer te gaan vliegen. Dat ontkende hij korte tijd later glashard. Feit is dat er daarna niets meer van hem werd vernomen.

Maar nu mocht hij op Gov.tv weer zoete broodjes verkopen aan de samenleving, waarvoor hij is aangenomen. Dat het de goede kant op gaat met de maatschappij en dat een herstelplan wordt uitgevoerd dat vruchten afwerpt … alwéér. Hij beweerde ook dat de SLM de vloot nog dit jaar gaat uitbreiden tot vijf toestellen, inclusief een speciale vrachtkist.

Maar weinig mensen die zijn jubelverhaal geloven, want het was overduidelijk dat hij door zijn broodheer – Santokhi – was aangespoord om goed nieuws te vertellen. Want dat zou de president met de verkiezingen in zicht heel hard kunnen gebruiken. Dat het niets heeft uitgehaald, is inmiddels wel bekend.

Schulden verder opgelopen

Datzelfde geldt voor meer dan honderd miljoen US dollars die Santokhi in de vijf jaar van zijn presidentschap in zijn troetelkindje heeft gestopt. Hij trof bij zijn aantreden een failliete boel aan en heeft daar gemiddeld iedere maand stiekempjes gemiddeld twee miljoen US dollar aan overgemaakt. En door op het hoofdkantoor aan de Jagernath Lachmonstraat incapabele mensen neer te zetten, zijn de schulden verder opgelopen.

Ook de SLM had volgens de voorwaarden van het Internationaal Monetair Fonds eigenlijk geen subsidie meer mogen ontvangen van de overheid. Dat gebeurde ook niet, jokte de regering bij hoog en laag. Maar in de praktijk is er vijf jaar lang via omwegen maandelijks zo’n twee miljoen US dollar naar het bedrijf gegaan om het in de lucht te houden. Onder meer doordat andere goedlopende staatsbedrijven de opdracht kregen enorme bedragen te ‘lenen’. Vermoedelijk wist het IMF hiervan maar werd een oogje toegeknepen, want anders zou Washington vast hebben ingegrepen.

De grootste misser

De meest cruciale misser van Santokhi beging hij al in 2021, toen hij op voorspraak van de door hem bejubelde diaspora de Nederlander Paul de Haan als directeur aantrok. Die zou wel even schoon schip maken en het bedrijf weer gezond maken. Regeringsadviseur Prenobe Bissesur werd er in 2022 als consultant bij gehaald en de onervaren Xaviera Jessurun mocht de scepter van president-commissaris zwaaien.

Echter, het trio had minder verstand van zaken dan Santokhi dacht en het werd een onoverzichtelijke janboel waarbij flink werd gegraaid in de vrijwel lege kas. Daardoor gleed de maatschappij nog verder af, wat uiteindelijk ontaardde in een grote chaos en veel geruzie en het drietal van het ene op het andere moment moest opstappen.

De enorme heibel die uiteindelijk ontstond, bracht vooral het staatshoofd zelf in een heel benarde positie. Hij weigerde in het parlement rechtstreeks aan het volk verantwoording af te leggen over wat er allemaal – mede door zíjn onjuiste beslissingen – fout was gegaan maar beloofde dat wel in een comité-generaal (besloten geheime vergadering van regering en parlement) te zullen doen. Maar die werd op het laatste moment afgeblazen.

Storm in een glas water

Santokhi liet een door hem ingesteld onderzoeksteam uitzoeken of er onder meer onrechtmatige betalingen aan externen bij de SLM waren gedaan. Echter, dat team stond onder leiding van zijn eigen – Nederlandse – adviseur Ron Wijnstekers. Dus het verbaasde niemand dat de conclusie was dat het ‘al met al een storm in een glas water’ was. Vreemd genoeg liet het parlement zich hiermee afschepen en kabbelde de wanorde bij de SLM voort, zonder dat er ook maar enige verbetering optrad.

Het Openbaar Ministerie (OM) begon in januari 2023 wel een gerechtelijk vooronderzoek (gvo) naar eventuele strafrechtelijke handelingen die zouden zijn gepleegd door betrokkenen, inclusief de president zelf. Vóór de verkiezingen gaf het OM een verklaring uit over hoe het staat met dit gvo, dat tergend traag verloopt.

‘Er zijn diverse personen in Suriname gehoord. Daarnaast heeft de rechter-commissaris een rechtshulpverzoek aan Nederland gedaan. De onderzoek handelingen in Nederland hebben inmiddels plaatsgevonden en de officiële stukken worden nog verwacht. Na ontvangst van deze documenten en de sluiting van het gvo zal de verdere beoordeling plaatsvinden’, luidde de weinig overtuigende verklaring.

Adviseur van Ramdin

De Haan en Bissesur waren allang uit Suriname gevlucht om aan eventuele strafvervolging te ontkomen, maar Jessurun bleef wel. Hoewel zij nog niet is vrijgepleit door het OM in het vooronderzoek, voelde Santokhi zich kennelijk verantwoordelijk voor de ontstane chaos en zorgde ervoor dat zij op het ministerie van Buitenlandse Zaken, International Business en Internationale Samenwerking als adviseur voor minister Albert Ramdin mocht gaan werken.

Daar kwam de samenleving overigens pas anderhalf jaar later achter toen ze opeens op een foto naast de bewindsman zat tijdens een presidentiële reis naar het Midden-Oosten. En kennelijk beviel haar inzet op het ministerie de bewindsman zo goed, dat ze onlangs met hem mee is gereisd naar Washington, waar ze als zijn persoonlijke assistent bij de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), waar hij tot secretaris-generaal is gekozen, is aangesteld. Het is vooral voor Ramdin te hopen dat het OM Jessurun niet alsnog als verdachte zal aanmerken in de SLM-zaak, want anders betekent dat óók internationaal een smetje op zijn blazoen.

Santokhi voor de rechter?

Mogelijk dat het gvo na het terugtreden van Santokhi als president met de nodige spoed wordt afgehandeld en dat er daarna spijkers met koppen worden geslagen en de betrokkenen zich zullen moeten verantwoorden voor de rechter. Want de indruk bestaat zeer nadrukkelijk in de samenleving dat Santokhi zijn positie misbruikt om de procureur-generaal en het OM onder druk te zetten en het onderzoek te traineren. Zoals wel met meer zaken het geval zou zijn.

Het is aan de nieuwe regering om ervoor te zorgen dat de justitiële autoriteiten hun werk naar behoren kunnen doen. Ook al zou dat betekenen dat Santokhi, als vertegenwoordiger van de aandeelhouder, zich voor een rechter zal moeten verantwoorden voor alle misstanden bij wat ooit de nationale trots van het land was.

Een zware last

Terwijl er dagelijks gemiddeld zo’n 75.000 US dollar belastinggeld in de vorm van subsidie verdampte en nog steeds verdampt door de SLM, bedraagt de huidige schuld – afgaande op de woorden van Gonesh op Gov.tv – iets minder dan tachtig miljoen US dollar. Dat is ongeveer gelijk met vijf jaar geleden. Er wordt wel iedere maand iets afgelost, maar – áls dat zo is – daar wordt de ontvangen subsidie voor gebruikt. Immers, het lijkt erg onwaarschijnlijk dat de SLM zelf genoeg verdient om dat te doen. Dit is ook niet na te gaan, omdat de maatschappij al jaren geen bedrijfsresultaten heeft gepubliceerd.

Het SLM-dossier zal als een zware last worden toegevoegd aan de erfenis voor de volgende regering. Die zal heel moeilijke en mogelijk pijnlijke besluiten moeten nemen, wat Santokhi heeft nagelaten te doen. Met nog altijd heel vervelende gevolgen, zowel voor de staatskas als de samenleving en op den duur mogelijk ook voor hem.