16 September 2024
07:57‘Ik raakte nieuwsgierig naar dit systeem’
“Als we de woongebieden van marrons zoals Sipaliwini en Brokopondo vergelijken met de rest van het land, dan weten we dat het binnenland tig jaren verder nog steeds in een achtergestelde positie verkeert”, zegt Thanya Fonkel. Om een doorbraak in de discussie over ontwikkeling in het binnenland teweeg te brengen, vindt zij dat iedereen die de ontwikkeling nastreeft, eerst het lo-systeem van de marrongemeenschappen moet begrijpen.
Tekst en beeld Audry Wajwakana
Fonkel, zelf een Saamaka (Saramaccaanse), is als gemeenschapswerker actief geweest in de marron- en inheemse gemeenschappen. Zij merkte niet alleen vanwege haar werk maar ook als lid van de Saamaka-gemeenschap, dat het lo-systeem invloed heeft op het dagelijks denken en handelen van de marron. “Ik raakte nieuwsgierig naar dit systeem en vooral hoe het historisch is gegroeid naar het punt dat we nog steeds daar rekening mee moeten houden”, zegt ze.
“Marrons zijn blijven bestaan, ondanks de dreiging van kolonialisme, maar nu leven we in een andere tijd. Ze worden nog steeds bedreigd in hun bestaan”
Thanya Fonkel
Voor haar afstuderen ter verkrijging van de titel bachelor ‘Geschiedenis’ aan de Faculteit der Humaniora van de Anton de Kom Universiteit besloot ze hierin onderzoek te doen. Haar onderzoek en het verdedigen van haar scriptie op 6 augustus, werden bekroond met het ‘rapportcijfer’ negen.
Ze presenteerde op 23 augustus in de universiteitsbibliotheek de resultaten van haar afstudeeronderzoek getiteld ‘De invloed van het lo-systeem op de sociaaleconomische ontwikkeling van de Saamaka-gemeenschap. Een casestudy van de Dombi lo’. De centrale vraag van haar onderzoek luidt dan ook: ‘Hoe zijn Saamaka historisch verbonden aan het lo-systeem en hoe heeft dit invloed op de sociaaleconomische ontwikkeling van hun gemeenschap?’
Bedreigd in bestaan
De maatschappelijke relevantie van dit onderzoek ligt in het vergroten van het bewustzijn over de Marron-geschiedenis en het bijdragen aan discussies over de ontwikkeling van het binnenland. Wetenschappelijk gezien biedt het onderzoek nieuwe kennis over de invloed van culturele systemen op economische ontwikkeling, en draagt het bij aan de bredere discussie over het behoud van cultureel erfgoed in Suriname.
Fonkel baseerde haar onderzoek op de marronagetheorie, die de strijd tegen slavernij en het ontstaan van onafhankelijke marrongemeenschappen beschrijft. Zo gaf antropoloog Richard Price als een van de theorieën dat het proces van maronnage leidde tot het vormen van onafhankelijke marrongemeenschappen met een eigen leefsysteem. “Marrons zijn blijven bestaan, ondanks de dreiging van kolonialisme, maar nu leven we in een andere tijd. Ze worden nog steeds bedreigd in hun bestaan”, benadrukt de onderzoeker.
Zij vond een herziene betekenis van de marronagetheorie bij historica Sylviane Diouf dat marrons nu weerstand moeten bieden tegen de factoren die hun gemeenschappen bedreigen. “En dan denken we hierbij aan factoren als klimaatverandering, landverlies, gebrek aan zeggenschap, ontbossing en verlies van cultureel erfgoed. Er zullen veel meer zijn”, zegt Fonkel.
Zij koos voor een kwalitatieve onderzoeksmethode, waarbij ze gebruik maakte van literatuurstudie en interviews met sleutelfiguren binnen de Dombi-lo-gemeenschap. Lo zijn groepen binnen de marrongemeenschappen die volgens een systeem waarin afstamming en erfenis via de vrouwelijke lijn wordt doorgegeven.
Vanaf het begin van de trans-Atlantische slavernij was er sprake van verzet bij de tot slaafgemaakte Afrikanen. Een manier van verzet was om te vluchten in de bossen, wat op den duur leidde tot marronage en de historische constructie van het lo-systeem.
“De gevluchte tot slaafgemaakten zochten naar manieren om te communiceren en om in leven te blijven. Ze hebben van inheemsen, die er al waren, deels leren overleven maar in feite was niemand te vertrouwen. Zelfs je eigen mensen niet”, zegt Fonkel.
Groepen die van een bepaalde plantage vluchtten bleven daarom bij elkaar. De verschillende groepen die gevormd werden, zijn ver uitgegroeid tot verschillende lo, elk met een eigen leider.
Voor de afbakening van haar onderzoek heeft Fonkel gekozen voor de Dombi-lo, vooral vanwege de toegankelijkheid tot informatie van deze groep. Deze lo is rond 1712 ontstaan. De vluchtroute van mensen van deze lo was vanaf de omgeving van Jodensavanne van plantage Palmeneribo richting Poelepantje.
Op een kaart wijst Fonkel aan hoe deze groep vanuit Poelepantje richting Kwakoegron aan de Saramaccarivier is getrokken om vervolgens in de omgeving van Sarakreek aan de boven-Suriname te belanden. “Vanuit orale bronnen heb ik begrepen dat ze ook vanuit Jodensavanne rechtstreeks richting Sarakreek vluchten. Maar in elk geval kwamen ze allemaal elkaar tegen te Sarakreek, vernoemd naar een van hun voormoeders”, zegt de onderzoeker.
Overleven
De Dombi-lo bestond dus uit vluchtelingen van de plantage Palmeneribo, waar de eigenaar een dominee tevens planter genaamd Johannes Basseliers was. De Dombi’s geIoven dat hun naam is afgeleid van het woord ‘dominee’.
In 1707 was de kunstenaar Dirk Valkenburg werkzaam op de plantage, toen hij een bekend geworden schilderij maakte, waar in dat jaar ook verschillende opstanden uitbraken en de mensen in een grote groep in 1712 konden vluchten. Het schilderij dat Fonkel ook bij haar presentatie op het scherm toonde biedt een unieke weergave van de mogelijke voorouders van de Dombi-lo.
In de periode 1712-1762 heeft deze gemeenschap tijdens haar vorming en groei kunnen beschikken over de basisfactoren grondgebied, een groot aantal leden en sterke besluitvormingsstructuren, die haar kans vergrootten voor sociaaleconomische ontwikkeling. Tot de Dombi-lo worden gerekend de gebieden vanaf vanuit Atjoni als Abenaston, Pikin Slee, Futunakeba, Botopasi, Daome en Sola.
Het grondgebied waar het dorp Jaw Jaw is opgericht behoort ook tot de Dombi-lo, maar de bewoners behoren tot de Abaisa-lo, die vanwege het aanleggen van de stuwdam in Brokopondo, toestemming van de Dombi-lo kreeg om een nieuw dorp te stichten. De Dombi-lo heeft ondanks dit gegeven, zeggenschap over dat gebied.
Het onderzoek van Fonkel onthult dat het lo-systeem niet alleen historisch, maar ook vandaag de dag een diepgaande invloed heeft op de sociaaleconomische ontwikkeling van de Saamaka-gemeenschap. De vorming van lo-groepen, zoals de Dombi-lo, was essentieel voor het overleven van gevluchte slaafgemaakten in de bossen van Suriname.
De groepen, die aanvankelijk gevormd werden uit overlevenden van verschillende plantages, groeiden uit tot hechte gemeenschappen met een eigen leider en een sterke groepsidentiteit, gebaseerd op het matrilineaire lo-systeem. Fonkel benadrukt dat de sociaaleconomische ontwikkeling van marrongemeenschappen, zoals die in het binnenland van Suriname, nauw verbonden is met het lo-systeem.
Het feit dat deze gemeenschappen vaak in achtergestelde gebieden wonen, zoals Sipaliwini en Brokopondo, is deels te wijten aan de invloed van het lo-systeem op besluitvorming en sociale structuren. Een cruciale bevinding van het onderzoek is dat de leden van de Dombi-lo tijdens hun vlucht in de achttiende eeuw bepaalde basisfactoren wisten veilig te stellen, zoals grondgebied, een groot aantal leden, en sterke besluitvormingsstructuren. Deze factoren waren essentieel voor hun overleving en latere sociaaleconomische ontwikkeling.
Aanbevelingen
De conclusies van Fonkels onderzoek zijn duidelijk. Het lo-systeem heeft een diepgaande invloed op de sociaaleconomische ontwikkeling van de Saamaka-gemeenschap. De mate van sociale cohesie binnen een lo, evenals de toegang tot grondgebieden en de effectiviteit van besluitvormingsprocessen, zijn bepalende factoren voor de ontwikkeling van deze gemeenschappen.
Fonkel doet verschillende aanbevelingen om de situatie te verbeteren.
Ze pleit voor educatieve activiteiten die het bewustzijn over het lo-systeem vergroten, evenals gerichte studiemogelijkheden voor marronjongeren in hun voorouderlijke omgeving. Ze benadrukt ook het belang van het behoud van cultureel erfgoed, zoals heilige gronden, die niet alleen van historisch belang zijn, maar ook economische kansen kunnen bieden als ze op een verantwoorde manier worden ontwikkeld.
Het onderzoek van Fonkel biedt een waardevolle bijdrage aan ons begrip van de complexe relatie tussen cultuur, geschiedenis en ontwikkeling binnen Marron-gemeenschappen. Het onderstreept de noodzaak van een geïntegreerde benadering waarbij respect voor culturele tradities hand in hand gaat met het streven naar sociaaleconomische vooruitgang.