11 September 2024
17:55‘Eerste stap is uitvoeren assessment’
Langdurige hitte en droogte maken bossen brandbaarder. Zodra een brand begint, is deze moeilijker onder controle te houden. Normaal gesproken zijn bossen een belangrijk koolstofopslaggebied waarbij ze meer koolstof (CO2) uit de atmosfeer opnemen dan ze vrijgeven, maar bij grote bosbranden wordt juist enorm veel koolstof uitgestoten. Een oplossing hiervoor is ‘brandslimme’ landschappen.
Tekst Kevin Headley
Beeld Getty Image
Het opwarmende klimaat door klimaatverandering vergroot de kans op bosbranden in de wereld, en ook in Suriname. Volgens een studie van Nature – het belangrijkste internationale wetenschappelijkweekblad ter wereld – verbraken de Canadese bosbranden in 2023 alle records in omvang, en ook dit jaar zijn er opnieuw grootschalige branden ontstaan. Tot half augustus is al vijf miljoen hectare bos in vlammen opgegaan in Canada. Dit is iets minder dan een derde van het Surinaamse landoppervlak.
“Een kleine bosbrand kan in deze droge periode snel uitgroeien tot een grote, met vergaande gevolgen“
In Bolivia heeft de regering zaterdag de noodtoestand afgekondigd als reactie op aanhoudende en hevige bosbranden. Dit is volgens een officiele bekendmaking gedaan om snel en effectief hulp te kunnen bieden bij de bestrijding van de branden.
Hoewel er in Suriname geen sprake is van grootschalige bosbranden zoals in Californië in de Verenigde Staten, Canada, Brazilië en Bolivia, moeten we toch waakzaam zijn. Een kleine bosbrand kan in deze droge periode snel uitgroeien tot een grote, met vergaande gevolgen.
Naast een goed managementplan voor het bos, waarin wordt beschreven hoe dergelijke ontwikkelingen moeten worden aangepakkt, is het belangrijk om ook de rurale gemeenschappen en de mensen die in en van het bos leven, voor te lichten over hoe te handelen bij een bosbrand en wat ze moeten doen bij calamiteiten. Suriname heeft in april dit jaar vooral in Coronie en Saramacca, last gehad van bosbranden, maar daarvóór – in februari – werd Nickerie getroffen.
Daar was sprake van een grote bosbrand die voor veel overlast heeft gezorgd. Het vuur werd voor het eerste gezien in de buurt van het Bombaykanaal en was na twee dagen gedeeltelijk geblust. Op 19 februari laaide het echter weer op. Met behulp van graafmachines werden gebieden geïsoleerd om verspreiding van het vuur te voorkomen en er werd ook geblust.
Door de droogte in het moeras en de dikke humuslaag bleef het vuur echter smeulen, met veel rookontwikkeling tot gevolg. De rookvervuiling in Nickerie leidde tot de sluiting van scholen in het gebied en veroorzaakte ademhalingsklachten bij mensen, die zich moesten laten behandelen door een arts.
De brand werd mogelijk veroorzaakt door extreme droogte of onzorgvuldig verbranden van vuil, maar de aanhoudende hitte heeft het moeras opgedroogd en een dikke laag organisch materiaal achtergelaten dat zeer brandbaar is. De brandweer benadrukt hoe belangrijk het is dat de gemeenschap er aan bijdraagt om brandgevaarlijke situaties te voorkomen.
Wet Bosbeheer
Volgens het rapport Indigenous Peoples’ Traditional Knowledge of Fire: Case Studies from the Guiana Shield (Guyana, Suriname, Venezuela) bestaat er geen specifiek beleid of wetgeving voor brandmanagement door inheemse volkeren in Suriname. De Wet Bosbeheer (1992) bevat bepalingen voor inheemse en tribale volkeren om toegang te hebben tot een gemeenschapsbos.
Het gaat om bosgebieden die zijn gelegen rond gemeenschappelijke gronden die aangewezen zijn als gemeenschapsbos ten behoeve van dorps-, nederzettings- en tribale bosbewoners, en dienen voor de eigen voedselbehoeften en productie van bosproducten. Maar ook voor het mogelijke commerciële gebruik van hout, verzamelen van bosbijproducten en exploitatie voor agrarische doeleinden.
De Wet Bosbeheer specificeert echter niet het gebruik van vuur; ze noemt bosbranden alleen als potentieel gevaarlijk en bevat artikelen over verantwoordelijkheden en middelen voor brandbestrijding. In het rapport wordt verder aangegeven dat voorspellingen van klimaatverandering voor Suriname een hogere gemiddelde atmosferische temperatuur, verminderde gemiddelde jaarlijkse regenval, een hogere temperatuur van het zeeoppervlak en een stijging van de zeespiegel omvatten.
Verminderde regenval kan resulteren in het afsterven van de vegetatie en/of veranderingen in de samenstelling van het ecosysteem, bijvoorbeeld beboste gebieden die veranderen in drogere, meer savanne-achtige vegetatie. Deze omstandigheden vergroten het risico op natuurbranden. Dit kan nabijgelegen gemeenschappen en natuurlijke ecosystemen bedreigen en koolstofdioxide aan de atmosfeer toevoegen.
Nieuwe aanpak voor minder risico
Het Surinaaamse binnenland is de afgelopen jaren redelijk gevrijwaard gebleven van ernstige bosbranden. In 1964 werd onder andere de houtconcessie van Bruynzeel Suriname Houtmaatschappij (BSH) door een grote bosbrand getroffen, waardoor veel grondstof voor de toenmalige triplexfabriek verloren ging.
Tegenwoordig worden in Suriname voornamelijk kleine stukken bos gekapt (vaak minder dan één hectare) voor het aanleggen van kostgronden, die na na enkele keren gebruik niet langer geschikt zijn en in brand worden gestoken. Wanneer dit niet verantwoord gebeurt kan het, vooral door de aanhoudende droogte, leiden tot een bosbrand. Betrekkelijk kleine branden kunnen snel omslaan in grote, ongecontroleerde bosbranden.
“Alleen door samenwerking en bewustzijn kunnen we de waardevolle bossen van Suriname beschermen en behouden voor toekomstige generaties“
In tropische gebieden lopen branden, veroorzaakt door boeren en plantagebedrijven voor landontginning, vaak uit de hand, wat resulteert in verwoestende bosbranden. Bolivia en Brazilië zijn hier voorbeelden van. De menselijke tragedie, het verlies van bezittingen en de gevolgen voor de gezondheid en het milieu (dieren en de planten) zijn verwoestend. Inspanningen, gericht op brandbestrijding zijn onvoldoende gebleken en een regelrecht verbod op het gebruik van vuur is niet effectief geweest. Het is duidelijk dat er een nieuwe aanpak nodig is om het risico op natuurbranden te verminderen.
Als antwoord op deze urgente behoefte heeft Tropenbos International in 2021 met haar netwerkpartners een programma geïntroduceerd waarin het concept van ‘brandslimme’ landschappen centraal staat. Het gaat om landen in Zuid-Amerika, Afrika en Zuidoost-Azië.
Deze innovatieve aanpak brengt belanghebbenden samen om op maat gemaakte strategieën voor brandbeheer te ontwikkelen. Door samenwerken te bevorderen, gemeenschappen sterker te maken – inclusief bestuur en beleid – en praktijken te verbeteren, wordt de weg vrijgemaakt voor effectiever brandbeheer dat het risico op bosbranden verkleint.
Het project startte in Bolivia en Indonesië, waar partners van Tropenbos International al ruime ervaring hadden met brandmanagement. In Bolivia werd in 2019/2020 een snelvuur responsproject uit gevoerd, dat de basis vormde voor het doorvoeren van inclusieve, passende en effectieve brandslimme strategieën met lokale partners om de impact van bosbranden te verminderen.
Men maakt daar ook gebruik van lokale kennis van de inheemsen. Soms kan men een areaal juist gecontroleerd laten uitbranden zodat de kans op uitslaand vuur kleiner wordt. Tropenbos Indonesië heeft een lange geschiedenis van brandonderzoek en was in 2020 betrokken bij het ontwerpen van een brandbestrijdingsplan op districtsniveau, waarbij lokale belanghebbenden betrokken zijn bij het herbevochtigen van veengebieden om bosbranden te verminderen. In 2022 ging het programma van start in Ethiopië, Ghana en Oeganda.
Aanpak voor Suriname
Volgens projectcoördinator Niradj Hanoeman van Tropenbos Suriname kan dit programma ook in Suriname worden uitgevoerd, en op verschillende niveaus. “Er wordt gesproken in het project over het vormen van een nationale strategie voor het beheer van bosbranden.
In de jaren zestig en zeventig had BSH reeds een brandbestrijdingsplan. Natuurlijk moet er eerst een beoordeling worden uitgevoerd om vast te stellen of bosbranden aanzienlijke impact hebben in de districten, voordat we verder gaan. De eerste stap is het uitvoeren van een assessment. Nu het grote droge tijd is, is het een goed moment om te meten of er werkelijk sprake is van een bosbrandenfenomeen in Suriname,” aldus Hanoeman.
In een tijd waarin door klimaatverandering het risico op bosbranden wereldwijd groter wordt, is het van cruciaal belang dat Suriname proactief handelt om dergelijke rampen te voorkomen. Hoewel het land tot nu toe grotendeels bespaard is gebleven van grootschalige bosbranden, toont de brand van febbruari in Nickerie aan dat ook Suriname kwetsbaar is voor de verwoestende gevolgen van vuur.
Daarbovenop komt dat meerdere Amazonelanden met serieuze bosbrandproblemen kampen en Suriname dus alert moet zijn. Tropenbos Suriname onderstreept het belang van brandslimme landschappen als een innovatieve en gezamenlijke aanpak om het risico op bosbranden te verkleinen.
Dit vereist niet alleen een sterk beheerplan, maar ook actieve betrokkenheid en educatie van de lokale gemeenschappen. Alleen door samenwerking en bewustzijn kunnen we de waardevolle bossen van Suriname beschermen en behouden voor toekomstige generaties.