Batik in Suriname

Het is muisstil op de Soeki Irodikromo Volksacademie voor Kunst en Cultuur op het terrein van de culturele vereniging Sana Budaya te Maretraite. Geconcentreerd zijn de studenten bezig met het vervaardigen van batikwerken. Het vergt rust en geduld om met batik bezig te zijn, maar dat hebben de studenten er graag voor over om aan het einde van de rit een prachtig kunstwerk te hebben geproduceerd.

Tekst en beeld Kevin Headley

“Batik is heel oud”, vertelt Sri Irodikromo aan de Ware Tijd. Ze is docent batik aan de volksacademie die naar haar overleden vader, de grote kunstmeester Soeki Irodikromo, is vernoemd. Opgericht op 2 maart 2009 wordt er les gegeven in schilderkunst, tekenen, textielbewerking en keramiek.

Veel mensen in Suriname weten wat batik is en dat die uit Indonesië komt, maar zijn er niet van op de hoogte wat er allemaal bij komt kijken en wat de processen zijn. Als ze het eenmaal zien en workshops volgen, dan realiseren ze zich dat het veel werk is. Het kan namelijk maanden duren voordat een af is.

Irodikromo erkent dat batik maken veel tijd vergt. Er moet bij voorkeur een aparte ruimte voor zijn met een eigen wasbak. Duidelijk is dat het geen goedkope hobby of bezigheid is.

Verschillende technieken

De docent onthult dat batik niet alleen in Indonesië voorkomt. “Maar ook in Afrika, India en Australië. Heel vroeger waren deze landen niet ver van elkaar verwijderd. Batik productie werd overal uitgeoefend.”

Ze legt uit dat de technieken wel anders zijn. “In Indonesië beoefenen ze het nog steeds en daar wordt het veel gedragen. Batik is eigenlijk textiel bewerken. Het woord betekent ‘een lichtpuntje in het donker’. Als je goed kijkt naar de stof, dan zie je soms een heleboel puntjes … vandaar de naam. Het is schilderen op textiel en dat doen we nog steeds hier op de volksacademie.”

Kennis overgebracht

Volgens haar heeft batik verschillende betekenissen. Indonesië heeft namelijk verschillende eilanden en elk van hen heeft een eigen patroon met een eigen betekenis. “Wat wij hier in Suriname doen, is modern, zoals een fayalobi schilderen of een palulu. De ambachtelijke techniek gebruiken we nog steeds, op dezelfde manier waarop ze eeuwen geleden werkten. Wij werken hier nog steeds zo.”

Met batik kan kleding worden gemaakt, maar ook gordijnen en tafelkleedjes, tassen, kussenslopen en kussenhoezen. “Mijn vader heeft, wat hij op de academie in Indonesië heeft geleerd, meegenomen naar Suriname. In Indonesië zijn ze veel verder, omdat ze daar experimenteren met kleuren en natuurmateriaal. Ze bedrukken ook veel en werken met stempels.”

Irodikromo vertelt dat batik wordt gedaan met een tjanting, net een vulpen. “We werken met bijenwas en paraffine, dat maak je warm, zodat het vloeibaar wordt. Dit doe je in de pen en daarmee trek je dunne lijnen. Je maakt daarmee de tekening.”

Culturele brug

De docent geeft aan dat er aan iedereen die dat wil les wordt gegeven. “Maar het zijn vooral niet-Javanen die geïnteresseerd zijn”, merkt ze op. “We blijven lessen verzorgen, zodat de techniek wordt overgedragen en niet verdwijnt.”

In Indonesië is batik gewoon een vak dat kinderen op school krijgen. Ze groeien er dus mee op. “Op Java draagt iedereen op vrijdag batik kleding. Het is de dag van de batik. Unesco heeft 2 oktober uitgeroepen tot ‘de dag van de batik’ en dan draagt iedereen in Indonesië iets van deze stof. Wij op de school doen dat ook. In Suriname is het meer een kunstuiting.”

Maar dat weerhoudt haar er niet van zich ervoor in te zetten. “In Zuid-Amerika zijn wij het enige land met zoveel Javanen. Ik probeer daarom op deze manier de cultuur te behouden. We hebben ook een tijdje houtsnijden gedaan. In het verleden hebben we ook de Javaanse dans en de gamelan beoefend. Er is in Suriname toch wel interesse voor deze verschillende cultuuruitingen en dat stemt mij goed.”

Batik in Suriname is meer dan alleen een kunstvorm. Het is een levend erfgoed dat de culturele brug tussen Javaanse tradities en de moderne Surinaamse samenleving symboliseert. Door de toewijding van kunstenaars en docenten als Sri Irodikromo, blijft batik een dynamisch onderdeel van het culturele landschap van Suriname, aangepast aan lokale symbolen en expressies, maar tegelijkertijd trouw aan haar traditionele wortels.

De inspanningen van de Soeki Irodikromo Volksacademie voor Kunst en Cultuur illustreren hoe kunst en cultuur kunnen dienen als krachtige middelen voor culturele overdracht en behoud, zelfs ver van hun oorsprong. Batik, met zijn rijke geschiedenis en veelzijdige toepassingen, blijft een bron van trots en identiteit, niet alleen voor de Javaanse gemeenschap, maar voor heel Suriname.