Publicatie ‘Onoribo, vaarwel’ houdt samenleving spiegel voor over foute systemen

‘Het verhaal dat er weinig is veranderd’

“De drang was niet gericht op roem en eer, maar op rechtvaardigheid, eerlijkheid en eerbetoon aan de voorouders, die zo lang voor hun gronden hebben gestreden.” Met deze woorden zette Justus Keizerweerd de toon bij de presentatie van zijn boek ‘Onoribo, vaarwel’ in de zaal van het Instituut voor Maatschappijwetenschappelijk Onderzoek. Zijn pennenvrucht biedt een diepgaand overzicht van honderd jaar bauxietwinning in Suriname (1915-2015) en belicht de ingrijpende gevolgen die deze industrie heeft gehad op de Surinaamse economie en de leefomgeving van gemeenschappen als Onoribo.

Tekst en beeld Audry Wajwakana

Keizerweerd, zelf ook nazaat van Onoribo, gaf eerst een korte terugblik op het ontstaan van de plantage, die na de afschaffing van de slavernij werd opgekocht door de bewoners, die er als slaaf gemaakten werkten. Eén van de oorspronkelijke opkopers was zijn voormoeder Emelina Isabella Gemert.

De auteur benadrukte hoe de plantage, ooit een symbool van familiebinding en productie, radicaal veranderde na de ontdekking van twee bauxietbergen. Deze ontdekking, die aanvankelijk hoop op vooruitgang bracht, leidde uiteindelijk tot conflicten over contracten met bauxietmaatschappijen, wat de gemeenschap diep verdeelde en verarmde.

Het verhaal van Onoribo is complex en diep verweven met de geschiedenis van bauxietwinning in Suriname. De bauxietmaatschappijen die zich vestigden, kochten land op via tussenpersonen. Dit creëerde problemen, vooral omdat de oorspronkelijke eigenaren en de plantage uiteindelijk niets terugzagen van de opbrengsten. Het boek behandelt deze kwesties en beschrijft hoe Suralco in rechtszaken steeds verloor, maar uiteindelijk bleef de gemeenschap achter met weinig compensatie.

Bronnen

Keizerweerd benadrukte dat zijn werk is geïnspireerd door de strijd voor eerlijkheid, transparantie en het delen van rijkdom. Ook toen hij bij Suralco werkte, zette hij zich, gedreven door dezelfde waarden die in zijn boek naar voren komen, in voor de belangen van ontslagen werknemers.

‘Onoribo, vaarwel’ is geen roman, maar een uitgebreide wetenschappelijke publicatie, verrijkt met historisch fotomateriaal. Keizerweerd en redacteur Hilde Neus hebben jaren besteed aan het verzamelen van bronnen en het structureren van het materiaal. De verhalen die hij van ouderen meekreeg, moest hij in oude krantenartikelen, documenten en literatuur onderzoeken om de informatie te kunnen verifiëren en een rode draad voor het verhaal van het boek te vinden.

Volgens Neus is het boek niet alleen een belangrijk naslagwerk voor wetenschappers en juristen, maar ook een reflectie op de bredere maatschappelijke problemen in Suriname. “Het vertelt het verhaal waar we helaas de conclusie moeten trekken dat er weinig is veranderd”, aldus de redacteur. Ze benadrukt dat het boek een blauwdruk biedt van systematische fouten in de samenleving, vergelijkbaar met eerdere exploitaties van natuurlijke hulpbronnen, zoals hout, goud en binnenkort olie en gas.

Raamvertellingsstructuur

De vorm van het boek is in een raamvertellingstructuur (verwevenheid van verschillende verhalen en perspectieven) opgesteld. Deze is vergelijkbaar met het boek ‘Max Havelaar, of De koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij’, dat in 1860 verscheen onder het pseudoniem Multatuli (Eduard Douwes Dekker). “Dit boek had commotie ontketend in Nederland, ook binnen de politiek. Het was een pak papieren van verschillende verhalen en documenten. En dat pak werd naar de uitgever gestuurd, net zoals meneer Keizerweerd met zijn pak papieren naar mij toe kwam”, legt Neus uit.

Hoewel het boek in een raamvertellingstructuur is opgebouwd, is er een rode draad, benadrukt ze. Het grootste deel bestaat uit krantenartikelen, die een weergave zijn van wat er op dat moment aan de hand was. Zoals de bomaanslag op premier ‘Jopie’ Pengel, maar ook rechtszaken die door bewoners tegen de multinational werden aangespannen.

Eén van de opvallende rechtszaken was in 1957 toen de bauxietmaatschappij bewoners weerhield om sawarinoten, bekend als Inginoto, in hun eigen grondgebied te rapen. Wat het boek ook bijzonder voor Neus maakt, is dat er vrouwen in voorkomen die durfden kritiek te leveren op de situatie in Suriname.

Hoewel ‘Onoribo, vaarwel’ politiek beladen is, benadrukt ze het belang van het aankaarten van maatschappelijke problemen en het gezamenlijk strijden voor verbetering, ondanks de vermoeidheid die de voortdurende strijd met zich meebrengt.

Suralco

Tijdens de drukbezochte presentatie maakte advocaat Karel Hok-A-Hin bekend dat hij de plantages Onoribo en Osembo vertegenwoordigt in een rechtszaak tegen Suralco. De ochtend v??r de boekpresentatie, had hij een ontmoeting met een erfgenaam van plantage Onverdacht bij het MI-Glis-kantoor, die hem vroeg om snel een claim in te dienen voor schadeloosstelling door de bauxietmaatschappij.

Hok-A-Hin legde uit dat de wet erfgenamen de mogelijkheid biedt om persoonlijk zaken in te dienen tegen Suralco en dat wanneer meerdere zaken worden ingediend, deze als één gezamenlijke zaak kunnen worden behandeld. Hij heeft de zaak inmiddels ingediend en wacht nu op een datum voor de eerste behandeling.

Daarnaast werkt Hok-A-Hin samen met zijn juridisch team aan de kwestie van chemische vervuiling in Onoribo. Hij erkent dat het moeilijk kan zijn om alle eisen ingewilligd te krijgen. Daarom zoekt hij samenwerking met stichting Onoribo en internationale organisaties om de zaak ook in de Verenigde Staten aan te kaarten.