20 mei Wereld Bijendag: Surinamers hebben weinig besef van belang van bijen

Mensen zijn, wanneer ze een zwerm bijen zien, vaak geneigd de brandweer te bellen om ze te verwijderen uit angst voor een aanval. Deze zwermen worden door de brandweer weggebrand, omdat er weinig begrip is voor bijen en hun gedrag. Slechts zelden wordt een imker gecontacteerd, die ze op een veilige manier kan verwijderen en een nieuwe plek bieden. Dit gebrek aan kennis over bijen leidt tot onnodige schade aan deze belangrijke bestuivers en draagt bij aan de achteruitgang van hun populatie.

Tekst Kevin Headley

Beeld dWT archief & Marion Poll

Wereld Bijendag is een internationale dag om de rol van bijen en andere bestuivers in het ecosysteem te vieren. De lidstaten van de Verenigde Naties hebben in december 2017 het voorstel van Slovenië om 20 mei uit te roepen tot Wereld Bijendag aangenomen.

Imker Fabian Esajas zegt dat Surinamers zich vaak niet alleen niet bewust zijn van de cruciale rol die bijen spelen in het ecosysteem, maar ook van de bredere biotoop in het land. Hij pleit daarom voor meer bewustwording. “Bijen bestuiven bijna alles wat groeit op deze wereld. Hun bijdrage aan de voedselproductie is ontzettend groot, wat betekent dat ze verantwoordelijk zijn voor veel van ons voedsel”, legt hij uit.

Ook haalt hij aan dat ze waardevolle producten produceren, zoals honing, bijenwas, propolis, bee bread en bee pollen, die allemaal bijdragen aan de gezondheid van de mens. “Ze zijn dus van onschatbare waarde.”

Esajas wijst erop dat de rol van bijen in een ecosysteem essentieel is, omdat ze zorgen voor bestuiving, wat op haar beurt weer cruciaal is voor de productie van talloze gewassen en het behoud van biodiversiteit. Gebrek aan bewustzijn over de waarde van bijen kan leiden tot verminderde landbouwopbrengsten en ecologische achteruitgang.

Bestuiven magrove

Hij raakte geïnteresseerd in het vak door een oom die zelf imker was. Als kind werd hij meegenomen om bijenkasten schoon te maken en honingflessen te prepareren. Naarmate hij ouder werd, groeide zijn liefde voor bijen. “Ik wilde graag iets doen met de natuur, maar ook iets dat financieel rendabel zou zijn. Het kustgebied bood me de mogelijkheid om zowel aan landbouw als aan bijenteelt te doen, te midden van de natuur en tussen de bomen.”

Hij richt zich voornamelijk op Braziliaanse bijen. “Oorspronkelijk zijn het Europese bijen, die gedurende alle seizoenen een specifieke rol vervullen. In de gematigde streken bestuiven ze voornamelijk kruidenbloemen om voedsel te verzamelen voor de larven in het voorjaar.

In de zomer zoeken ze naar bomen met veel nectar, wat uiteindelijk honing wordt, die wordt gebruikt om de winter door te komen. Dit cyclische proces, dat continu plaatsvindt in de tropen verklaart waarom de bijenvolken in Suriname zo groot zijn en aanzienlijke hoeveelheden honing produceren”, verschaft hij inzicht in het proces.

Bijen spelen een cruciale rol bij de bestuiving van mangrovebomen. “Wanneer je de term ‘parwahoning’ hoort, betekent dit dat de bijen letterlijk de bloemen van de parwaboom hebben bestoven, waardoor deze uiteindelijk zaden produceert. Deze zaden dragen bij aan de groei van meer parwabomen, ook bekend als zwarte mangroves, die op hun beurt weer belangrijke functies hebben.”

Esajas herhaalt dat mangroves van groot belang zijn voor de kustlijn van Suriname, omdat ze een hoog vermogen hebben om koolstofdioxide op te nemen, wat essentieel is in de strijd tegen klimaatverandering. “Bovendien dienen deze bomen als broedplaats voor vogels, die vanuit de Verenigde Staten en Canada naar Suriname trekken om te overwinteren. Daarom is het stimuleren van meer imkers aan de kust essentieel om de bestuiving van mangroves te bevorderen”, bepleit hij.

Bijen en agroforestry

Het belang van bijen voor de agroforestry is eveneens significant. Agroforestry, de integratie van bomen in landbouwsystemen, biedt tal van voordelen, waaronder het verhogen van landbouwproductiviteit, diversificatie en verdienen van inkomsten, tegengaan van erosie, behoud van biodiversiteit en armoedebestrijding. Bijen spelen een cruciale rol in dit ecosysteem, door bij te dragen aan bestuiving, wat essentieel is voor de voortplanting van veel gewassen, fruitbomen en andere houtachtige planten, die in agroforestry systemen worden gekweekt.

Shanaya Vishnudatt, projectassistent bij Tropenbos Suriname, benadrukt dat deze systemen in het algemeen kunnen bijdragen aan het bieden of verbeteren van habitats voor bijen en andere bestuivers, wat een positief effect kan hebben op de bestuiving van planten. “In onze agroforestry systemen worden diverse houtachtige planten behouden of geplant en gebruikt voor verschillende doeleinden, zoals hout, bodemverbeteraar en medicinale doeleinden. Middels agroforestry proberen we dus ook om van nature voorkomende soorten te behouden.”

Door bijen in agroforestry te integreren kunnen boeren profiteren van verhoogde opbrengsten, een hoger inkomen, kwaliteit van gewassen en een stabielere voedselproductie, omdat bijen zorgen voor effectievere bestuiving. Bovendien helpen ze bij het behoud van de biodiversiteit door het bevorderen van de groei en voortplanting van verschillende plantensoorten.

Daarnaast dragen bijen bij aan het behoud van natuurlijke hulpbronnen, zoals water en bodem, die essentieel zijn voor het duurzaam functioneren van agroforestry systemen en van de biodiversiteit en bevorderen ze een gezond ecosysteem. Ook helpen ze bij het verminderen van de kwetsbaarheid van landbouwgewassen voor ziekten en plagen.

Het verlies van habitat is een belangrijke factor achter de afname van verschillende soorten en populaties van bestuivers, waaronder wilde (honing)bijen. Het wegvallen van wilde stroken en braakliggende terreinen heeft geleid tot afname van foerageer- en nestplaatsen voor deze bestuivers. De ontwikkeling en promotie van agroforestry kunnen helpen bij het verbeteren van de nu gefragmenteerde habitats en in zekere mate bijdragen aan hun herstel.

Besef

Volgens het onderzoek ‘Agroforestry: Its Role in Crop Pollination and Beekeeping’ is de vitale rol die bijen, andere insecten en dieren spelen in de landbouwproductie vrijwel geheel onbekend bij het grote publiek en beleidsmakers in veel Aziatische landen, waar honingbijen bijna uitsluitend voor de honingproductie worden gehouden. In feite is de bestuiving van landbouwgewassen door honingbijen veel belangrijker dan de honingproductie.

Zo stelt de South African National Biodiversity Institute dat de Zuid-Afrikaanse honingbijen een cruciale rol spelen in mensenlevens omdat ze door imkers worden beheerd om landbouwgewassen te bestuiven; ongeveer vijftig gewassen in Zuid-Afrika. Sommige van deze gewassen leveren goede voeding voor de honingbijen in de vorm van nectar (koolhydraten) en stuifmeel (eiwitten). Maar andere (bijvoorbeeld peren) zijn meer ‘hard werk’ voor de honingbijen en bieden geen goede voeding.

Verschillende landbouwgewassen, zoals koolzaad, luzerne, zonnebloemen en citrusvruchten, zijn een zeer goede voedingsbron voor honingbijen. Veel imkers in Zuid-Afrika vragen boeren specifiek of ze hun bijenkorven op de boerderij mogen plaatsen voor de nectar- en stuifmeelbronnen wanneer deze gewassen bloeien.

Het vergroten van bewustwording over het belang van bijen en andere bestuivende insecten is dus van cruciaal belang voor het behoud van gezonde bijenpopulaties en duurzame landbouwpraktijken. Het organiseren van bewustmakingscampagnes, zowel op scholen als in gemeenschappen, kan helpen om het begrip over bijen te vergroten en acties ter bescherming van deze insecten te bevorderen.

Tropenbos Suriname heeft een bewustmakingsvideo over bijen geproduceerd om de kennis over deze insecten te vergroten binnen de samenleving. Daarnaast kunnen beleidsmaatregelen worden overwogen om het gebruik van pesticiden te reguleren, habitats voor bijen te behouden en te verbeteren en duurzame landbouwpraktijken te bevorderen die bijenvriendelijk zijn. Door de waarde van bijen te erkennen en te beschermen kan Suriname niet alleen de biodiversiteit behouden, maar ook de voedselzekerheid en economische welvaart op lange termijn bevorderen.