15 Mei 2024
08:04Er is een grote achterstand in het vastleggen en waarborgen van het Surinaams-Javaanse erfgoed. “Er is weinig over Javanen opgetekend. Dit komt door geweld, onderdrukking, achterstand, maar ook omdat Javanen hun kennis in traditie en rituelen kenbaar maakten via de orale traditie.” Dit zegt Brandy Sanmoeradi, erfgoedspecialist en archivaris in Nederland. Ze sprak tijdens het Gamelan-seminar voor een goed opgekomen publiek in Sana Budaya.
Tekst en beeld Audry Wajwakana
Sanmoeradi heeft met enkele cultuurdragers in Nederland het initiatief genomen om met gamelan als vertrekpunt de Javaanse cultuur via moderne middelen te raadplegen en vervolgens via het digitale platform Gamelan Portal beschikbaar te stellen. Het thema van het seminar was ‘Hoe behouden we gamelan en waarborgen we kennisoverdracht in het digitale tijdperk’.
“Op dit moment zijn er geen mensen die weten hoe een gamelan wordt gebouwd, zoals onze voorouders uit Indonesië dat deden”
Henny Kaseran
‘Gamelan Portal’ is een projectconcept dat nog in onderzoekstadium is met de bedoeling dit uit te bouwen tot een duurzaam model. “Hiervoor is de bijdrage van cultuurdragers zowel in Nederland als in Suriname hard nodig”, benadrukt Sanmoeradi tegenover de Ware Tijd. Het portaal moet volgens haar overstijgend functioneren, waarbij eenieder die belang hecht aan het vastleggen van alles rond de gamelan hieraan kan bijdragen.
Identiteit
Zij stelde zaterdag in haar presentatie dat de Javaanse gemeenschap in Nederland behoefte heeft aan authentieke identiteitsbeleving. “Het kan namelijk erg verwarrend zijn om je, wanneer je zoekende bent naar je identiteit, te bewegen in een overwegend witte wereld vanuit een dubbele koloniale identiteit (Indonesië en Suriname, … red.), maar waar je op school of thuis weinig tot niets over leert.”
De opleving van de authentieke identiteitsbeleving is beïnvloed door het herdenkingsjaar van de koloniale geschiedenis die in Nederland gaande is en waar zij en de mede-initiatiefnemers het project hebben geschreven en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie hebben gevraagd om financiering. “Het project bespreekt onderbelichte aspecten van de Javaanse geschiedenis en erfgoed. Het zal dan ook bijdragen aan een meer diverse en representatieve kennis van het Nederlands koloniale verleden.”
Gamelan als basis
Gamelan is de traditionele muziekstijl in Indonesië, die Javaanse contractanten naar Suriname meebrachten en vanaf de eindjaren zeventig door Surinaamse Javanen naar Nederland is meegenomen. Dit maakt dat de gamelan wordt aangemerkt als gedeeld erfgoed. Deze muziekstijl is de basis voor alle andere Javaanse kunstuitingen als de wayang kulit, wayang wong, pencak silat, ludruk en dansuitingen als sriempie, jaran kepang.
In de laatste decennia is met name een teloorgang van het bespelen van gamelan in zowel Suriname als Nederland opgemerkt. Sinds 2020 is dit muziekinstrument opgenomen op de Immaterieel cultureel erfgoed inventarislijst van Nederland, dat deel uitmaakt van de uitvoering van het Unesco Verdrag ter bescherming van immaterieel erfgoed. “We mogen trots zijn op deze erkenning, maar dat betekent niet dat we ons erfgoed minder zouden gaan waarderen als het niet op de lijst zou staan”, haast de erfgoedspecialist zich te verduidelijken.
Ze stelt dat aan deze erkenning privileges zijn gekoppeld. “Maar we mogen ook kritisch zijn als het gaat om een kader dat ons wordt opgelegd om aan een bepaald criterium te gaan voldoen, waarbij we de geschiedenis ervan ook moeten meenemen.”
Surinaams model
In Nederland wordt zaterdag een seminar met hetzelfde thema georganiseerd als van Sana Budaya, waaraan ook cultuurdragers uit Suriname, onder wie bespelers van de gamelan, zullen deelnemen. Zij zullen participeren in workshops. Tot hen behoort Henny Kaseran. Hij juicht het idee van Gamelan Portal toe, vooral omdat er nog weinig aandacht is voor hoe de gamelan wordt gebouwd. “Op dit moment zijn er geen mensen die weten hoe een gamelan wordt gebouwd, zoals onze voorouders uit Indonesië dat deden toen ze het als contractarbeiders naar Suriname brachten”, zegt Kaseran.
De originele gamelan uit Indonesië wordt van nikkel, tin en koper vervaardigd. Omdat deze materialen toen in Suriname niet waren te vinden, maakten de contractanten een eigen model van oud ijzer en andere scratch materiaal. Deze uitvoering is bekend als de Surinaams-Javaanse gamelan.
De kennis om het Surinaamse model te vervaardigen is door de jaren heen verloren gegaan. Het wordt al tientallen jaren nagebootst. De ijzeren platen gaan veel langer mee dan de houten kasten, waarop ze worden gespannen. “Wij bouwen nieuwe kasten, maar gebruiken de metalen platen van het oude stel, met de juiste afmetingen”, legt Kaseran uit. Hij heeft zelf ook een (nagebootst) instrument gemaakt.
Deze instrumenten zijn veel gevraagd door de Surinaams-Javaanse cultuurdragers in Nederland. Kaseran zal zaterdag tijdens het seminar een presentatie houden over de bouw van het instrument. De deadline voor afronding van het Gamelan Portal-project is in november. Sanmoeradi verwacht dan tegen die tijd alle onderzoeksresultaten te hebben verzameld en dit in een document samen te kunnen brengen.
Het gamelan-seminar in Sana Budaya was een samenwerking tussen de Vereniging Herdenking Javaanse Immigratie, de initiatiefnemers van Gamelan Portal en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in Nederland. Tijdens het seminar waren er diverse sprekers onder wie cultuurdirecteur Dweight Warsodikromo, jurist/advocaat Elleson Fraenk, Arti Sowikromo en Ine Hardjo. Sowikromo, Hardjo en Sanmoeradi zijn mede-initiatiefnemers van Gamelan Portal.