22 April 2024
21:34Toen Suriname en zeven andere Zuid-Amerikaanse landen in 1978 het Amazone Conservation Treaty (ACT) tekenden om het Amazonegebied duurzaam te ontwikkelen, besefte niemand dat anno 2024 de klimaatcrisis en natuurvernietiging zo rampzalig om zich heen zouden grijpen. Zorgelijk is ook de toenemende vernietiging van de natuur en inheemse en tribale leefgemeenschappen in Suriname. Dit gaat dwars door en met medeweten van diverse regeringscoalities. Intussen zit het land met een ‘spek en bonen’-positie in de Amazone en blijft ontwikkeling uit. Hoe kunnen we de vele misstappen omzetten in stappen voor ontwikkeling?
Tekst en beeld Jack Menke
De volgende anekdote kan de historisch gegroeide positie van Suriname in het Amazonegebied verduidelijken. Ik mocht enkele jaren terug vaker doceren aan een Zuid-Amerikaanse diplomatencursus in Rio de Janeiro, Brazilië georganiseerd door de Fundação Gusmão, een denktank van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Brazilië. Bij één van mijn bezoeken werd ik op de terugweg naar Suriname gebeld en gevraagd terug te keren naar Brasilia om als speciale genodigde deel te nemen aan een belangrijke bijeenkomst van de Acto, de Amazon Cooperation Treaty Organization. Daar aangekomen trof ik tot mijn grote verrassing een delegatie met zes Surinamers van verschillende ministeries. Ze lagen overhoop met elkaar, vooral over wie de officiële presentatie namens de regering moest houden.
“Suriname blonk tijdens de Amazone-dialoog uit in ‘diplomatiek dokken'”
Eén van de zes was een kundige ambtenaar van het ministerie van Arbeid, Technologische Ontwikkeling en Milieu. De andere vijf waren totaal ongeschikt voor de job: hun aanwezigheid had veel weg van de bekende ‘snoepreisjes’ binnen politieke verkaveling in het verworden power sharing politieke systeem van Suriname. Met een interventie van de toenmalige (vrouwelijke) ambassadeur van Suriname in Brasilia en mij werd het probleem ‘opgelost’. De enige deskundige mocht de presentatie verzorgen en de andere delegatieleden zaten er voor ‘spek en bonen’ bij. Teruggekoppeld naar Suriname: dit is de erfenis van 75 jaar krom gegroeide politieke verkaveling van ministeries en instituten met een leger van onbekwame politieke gelukzoekers, ook in de diplomatie met de focus op loze buitenlandse dienstreisjes.
Amazone-dialoog
De oprichting in 1995 van Acto als uitvoerend orgaan van de ACT en het vestigen van het permanente secretariaat in Brazilië in 2003 konden de ACT niet maken tot een krachtig instituut voor de ontwikkeling van de Amazone-regio. De ‘Amazone-dialoog’ in Belém in augustus 2023 met meer dan vijftienduizend deelnemers – van wie enkele van Surinaamse organisaties – moest hierin verandering brengen.
Dit evenement werd afgesloten met de ‘Verklaring van Belém’. Voor president Luiz Inácio Lula van Brazilië vormt deze verklaring een integraal actieplan voor de ontwikkeling van het Amazonegebied om door bewustwording en samenwerking de vernietiging van de Amazone een halt toe te roepen. Kan Suriname als sterk geïsoleerd land in het Amazonegebied deze uitdaging aan en wat moet het doen om volwaardig deel te nemen aan de ontwikkeling van dit gebied?
Suriname blonk tijdens de Amazone-dialoog uit in ‘diplomatiek dokken’ toen in een officieel regeringspersbericht in Suriname stond: “Het voorstel van president Lula om te streven naar de reductie van ontbossing tot nul in 2030 is unaniem geaccepteerd.” Dit bericht staat haaks op de berichtgeving in de internationale media dat er geen akkoord is bereikt omdat de Surinaamse, Guyanese en Boliviaanse delegatie de nul-ontbossing van de Amazone niet hebben ondersteund. Kortom, de Surinaamse delegatie heeft het voorstel van de Braziliaanse president Lula voor 0 procent Amazone ontbossing in 2030 niet aanvaard.
Voor een goed begrip: de verklaring van de Amazone-dialoog in Belém bestaat uit twee onderdelen: overwegingen en besluiten. In één van de overwegingen is ‘Nul ontbossing’ genoemd als ideale wenselijkheid. De letterlijke (vertaalde) tekst is: “Benadrukkend dat het dringend belangrijk is om tegen 2030 overeenstemming te bereiken over gemeenschappelijke doelstellingen om ontbossing tegen te gaan, de opmars van illegale activiteiten voor de ontginning van natuurlijke hulpbronnen een halt toe te roepen en de aanpak van landgebruik en overgang naar duurzame modellen te bevorderen, met het ideaal om nul-ontbossing in de regio te bereiken.”
In de 113 besluiten tellende verklaring van de Amazone-dialoog staat nergens dat de ontbossing naar nul gaat in 2030. Het wordt één keer zijdelings genoemd in besluit 45 in de context van nationale doelen: “acknowledging and promoting the compliance of national goals, including the ones related to zero deforestation through elimination of illegal logging.”
De grootste bedreigingen voor toenemende ontbossing in Suriname zijn legale houtkap en milieuvervuilende goudwinning. Helaas, de huidige regering gaat ook na de ‘Amazone-dialoog’ van 2023 door om grote lappen grond voor grootschalige bauxiet en landbouw te reserveren, nu in West-Suriname, met als mogelijk gevolg ernstige ontbossing. Dit toont dat men niet serieus is om het Amazonebos, onze belangrijkste natuurlijke schat, duurzaam te benutten.
“Om te kruipen uit zijn ‘spek en bonen’-positie zal Suriname eerst het voorhoofd moeten wenden naar het Amazonegebied”
Weg voorwaarts
Het hoogtepunt van de ‘Amazone-dialoog’ was het vormen van een ‘Amazone Alliantie’ om ontbossing tegen te gaan, waarbij in elk land op basis van eigen beleidsdoelen in 2030 nul ontbossing moet worden bereikt. In dit verband maakte de Braziliaanse regering bekend een Centrum voor internationale politiesamenwerking in Manaus te willen opzetten. Hierbij zouden de politiediensten van de acht Amazonelanden samen optreden. Hetzelfde geldt voor een geïntegreerd luchtverkeerscontrolesysteem om illegaal luchtverkeer, drugssmokkel en andere criminele activiteiten te bestrijden.
Volgend op de Amazone-dialoog heeft Brazilië actie ondernomen om de mensenrechten, het milieu en de inheemse volkeren te beschermen. Er worden binnen de Acto speciale ondersteuningsmechanismen en een Amazone-mechanisme ontwikkeld met een brede deelname van de overheid, academici, niet-gouvernementele organisaties en inheemse en tribale en traditionele volken.
De wereldwijde ecologische en klimaatcrisis vraagt om nieuwe ontwikkelingsinitiatieven voor het Amazonegebied. De recente Amazone-samenwerking tussen Frankrijk (Frans-Guyana) en Brazilië is een voorbeeld. Eind maart 2024 hebben president Lula en zijn Franse ambtgenoot Emmanuel Macron besloten een investeringsprogramma met één miljard euro vrij te maken om het Amazoneregenwoud te beschermen. In een gezamenlijke verklaring is vastgelegd de ontbossing in het Amazonegebied tegen 2030 te stoppen en bij te dragen aan het vertragen van de opwarming van de aarde. Ook werd overeengekomen om te werken aan het ontwikkelen van financiële instrumenten, marktmechanismen en betalingen voor milieudiensten.
(lees verder onder de foto)
Groei naar volwaardig Amazoneland
Om te kruipen uit zijn ‘spek en bonen’-positie zal Suriname eerst het voorhoofd moeten wenden naar het Amazonegebied. Vervolgens zijn er vijf terreinen waar het land gericht en versterkt aan zal moeten deelnemen om te groeien tot volwaardig Amazoneland:
– volwaardige participatie in de Acto met deskundige ondersteuning
– erkenning van de collectieve grondenrechten voor inheemse en tribale volkeren
– een nationaal Amazone-ontwikkelingsdialoog met betrokkenheid van deze volkeren
– versterken van plan- en academische instellingen bij het ontwerpen van een Amazone-ontwikkelingsplan voor Suriname
– voorbereiding en actieve deelname aan COP 30, de VN-conferentie over klimaatverandering in november 2025 in Brazilië.
Om deze ommekeer in Suriname mogelijk te maken zal het ‘hier en daar en overal’ buitenlandbeleid en ook het speerpunt loze academische beleid plaats moeten maken voor strategische prioriteit voor het Amazonegebied. Een mooi voorbeeld vormt het ‘Front Guianas’-project, gecoördineerd door Unifap (Federale Universiteit van Amapá in Brazilië) dat medio dit jaar begint als een vernieuwend en strategisch initiatief met een onderzoeksteam dat deskundigen uit verschillende Amazonelanden samen brengt voor grensverleggend onderzoek. Met deze activiteiten wordt uitwisseling mogelijk van kennis, vorming van partnerschappen en de ontwikkeling van oplossingen voor maatschappelijke-, milieu-, gezondheids- en andere uitdagingen in de Amazonelanden in het Guiana Shield-gebied waar Suriname deel van uitmaakt.